ભારતીય મોટર વાહન અધિનિયમ 1988: સુવિધાઓ, નિયમો અને દંડ

મોટર વાહન અધિનિયમ 1988 સંસદમાં તમામ વાહનોને સંચાલિત કરવાના અને યોગ્ય નિયમો અને નિયમનો બનાવવાના હેતુથી રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો જેને તમામ વાહન માલિકોએ પાલન કરવાની જરૂર પડશે. આ અધિનિયમ 1 પર અમલમાં આવ્યો^st જુલાઈ 1989. તમામ ભારતીય રાજ્યોના રાજ્ય પરિવહન મંત્રીઓ સાથે પરામર્શ કર્યા પછી આ અધિનિયમ બનાવવામાં આવ્યો હતો. અધિનિયમના મુખ્ય ઉદ્દેશોમાંથી એક હાલના મોટર વાહન અધિનિયમ 1939 ને રદ કરવાનો હતો જે સમય સાથે જૂનો થઇ ગયો હતો. વાહનોની માંગમાં વધારા સાથે વાહન ટેક્નોલોજીની સતત પ્રગતિને ધ્યાનમાં રાખીને આ અધિનિયમ બનાવવામાં આવ્યો હતો.

મોટર વાહન અધિનિયમનો ઓવરવ્યૂ

આ અધિનિયમના કેટલાક મૂળભૂત ઓવરવ્યૂ છે:

1. રસ્તા પર વાહન ચલાવતા દરેક ડ્રાઇવર પાસે માન્ય લાઇસન્સ હોવું જરૂરી છે.
2. દરેક વાહનના માલિકે તેમના વાહનની નોંધણી કરાવવી પડશે, જે સામાન્ય રીતે અધિનિયમ હેઠળ 15 વર્ષ સુધી રહે છે.
3. રસ્તા પરના દરેક વાહનના માલિક પાસે તેમના વાહન માટે ઇન્શ્યોરન્સ હોવો જોઈએ. જો તમારી પાસે કોઇ કાર હોય, તો તમારે આટલું કરવું જરૂરી છે કાર ઇન્શ્યોરન્સ. જો તમારી પાસે બાઇક હોય, તો તમારે આટલું કરવું જરૂરી છે બાઇક ઇન્શ્યોરન્સ.

અધિનિયમના મુખ્ય વિભાગો

મોટર વાહન અધિનિયમના મહત્વપૂર્ણ વિભાગો નીચે મુજબ છે:

1. સેક્શન 3- અધિકારીઓ દ્વારા જારી કરાયેલ લાઇસન્સ ભારતીય રસ્તાઓ પર તમારા વાહનને ચલાવવા માટે ફરજિયાત છે. આ અન્ય કાર, બાઇક, રિક્ષા અને ભારે વાહનો પર લાગુ પડે છે.
2. સેક્શન 4- કાયમી લાઇસન્સ માત્ર 18 વર્ષથી વધુની ઉંમરના લોકોને જ જારી કરી શકાય છે. જ્યાં સુધી તેમની પાસે લર્નરની પરમિટ ન હોય, ત્યાં સુધી તેમને કોઇપણ પ્રકારના વાહન ચલાવવાની પરવાનગી નથી, જે 16 વર્ષની ઉંમરમાં જારી કરવામાં આવે છે.
3. સેક્શન 39- જો તમારી પાસે કોઇ વાહન છે, તો તમારે કાનૂની રીતે અધિનિયમ દ્વારા ચલાવવા માટે તેને રજિસ્ટર કરાવવું જરૂરી છે.
4. સેક્શન 112- તમારે રોડ પરિવહન મંત્રાલય દ્વારા નિર્ધારિત ઝડપની મર્યાદાઓનું પાલન કરવાની જરૂર છે. ઝડપની મર્યાદા દરેક રાજ્યમાં અલગ-અલગ હોય છે. આ મર્યાદાને ઓળંગવાથી દંડ થઇ શકે છે.
5. સેક્શન 140- વાહનના ડ્રાઇવર દ્વારા થર્ડ પાર્ટીને વળતર આપવું પડશે જો તેના વાહન અથવા સંપત્તિને નુકસાન થાય છે. જો કોઈને ઇજા થાય છે અથવા તેમની છેલ્લા શ્વાસ લે છે, તો વળતર નીચે મુજબ છે:
6. 50,000 જો કોઈ મૃત્યુ પામે છે
7. 25,000 જો કાયમી અપંગતાનું કારણ હોય
8. સેક્શન 185- જો ડ્રાઇવર દારૂ અથવા ડ્રગ્સના પ્રભાવ હેઠળ તેમનું વાહન ચલાવતો જણાય, તો તેમને નીચેની શરતો હેઠળ દંડ કરવામાં આવશે:
9. પ્રતિ 100 મિલીલીટર રક્ત દીઠ આપવામાં આવતી પરવાનગીની મર્યાદા 30 મિલીગ્રામ છે. આ મર્યાદાને પાર કરવી એક ગુનો છે.

મોટર વાહન અધિનિયમમાં સુધારાઓ

2019માં, બદલાતા સમય અને વલણો સાથે તાલમેલ રાખવા માટે ભારતીય સંસદમાં મોટર વાહન સુધારા બિલ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. નીચે કેટલાક સુધારાઓ સૂચિબદ્ધ છે:

1. લાયસન્સ તેમજ વાહનની નોંધણી માટે અરજી કરતી વખતે આધાર કાર્ડ ફરજિયાત છે.
2. સરકાર દ્વારા હિટ અને રન પીડિતોના પરિવારને ₹2 લાખનું વળતર આપવામાં આવશે.
3. જો કોઈ સગીર દેખરેખ હેઠળ અથવા દેખરેખ વિના વાહન ચલાવતો જોવા મળે તો કાનૂની વાલીઓને જવાબદાર ગણવામાં આવશે.
4. નશામાં ડ્રાઇવિંગ કરવાનો દંડ રૂ.10,000 સુધી વધારવામાં આવ્યો છે
5. માટે અગાઉની જવાબદારી મર્યાદા થર્ડ-પાર્ટી કોઇ વ્યક્તિએ અંતિમ શ્વાસ લીધા હોય અથવા ગંભીર ઇજા થઈ હોય તેવા કિસ્સામાં તેને દૂર કરવામાં આવ્યું હતું.

આ સુધારાઓને સરકાર દ્વારા 2020 માં અનુમોદિત અને અમલમાં મુકવામાં આવ્યા હતા.

મોટર વાહન અધિનિયમ, 1988 ની મુખ્ય વિશેષતાઓ

મોટર વાહન અધિનિયમ, 1988 એ ભારતમાં માર્ગ પરિવહનને સંચાલિત કરતો એક વ્યાપક કાયદો છે. તે વાહનો સાથે સંકળાયેલા રજિસ્ટ્રેશન, ઇન્શ્યોરન્સ, લાઇસન્સ અને દંડ માટેના નિયમો નિર્ધારિત કરે છે. મુખ્ય સુવિધાઓમાં શામેલ છે:

1. વાહનનું રજિસ્ટ્રેશન: તમામ વાહનો પ્રાદેશિક પરિવહન કાર્યાલય (આરટીઓ) સાથે રજિસ્ટર્ડ હોવા આવશ્યક છે.
2. ડ્રાઇવિંગ લાઇસન્સ: તે વ્યવસાયિક અને બિન-વ્યાવસાયિક વાહનો સહિત વિવિધ પ્રકારના વાહનો માટે ડ્રાઇવિંગ લાઇસન્સ મેળવવાની જરૂરિયાત નિર્દિષ્ટ કરે છે.
3. ટ્રાફિકના નિયમો અને સુરક્ષા: તે ઝડપ મર્યાદા, રોડ ચિહ્નો, લેન શિસ્ત અને હેલ્મેટ અને સીટ બેલ્ટ જેવા સુરક્ષા ઉપકરણોના ઉપયોગ સહિતના ટ્રાફિક નિયમોની રૂપરેખા આપે છે.
4. ઇન્શ્યોરન્સ: અધિનિયમ અકસ્માતના પીડિતોને સુરક્ષિત કરવા માટે તમામ મોટર વાહનો માટે થર્ડ-પાર્ટી ઇન્શ્યોરન્સ ફરજિયાત કરે છે.
5. દંડ અને અપરાધો: તે ઉલ્લંઘન માટે સજાને વ્યાખ્યાયિત કરે છે જેમ કે ઝડપ, પ્રભાવ હેઠળ ડ્રાઇવિંગ અને લાઇસન્સ વગર ડ્રાઇવિંગ.
6. કમર્શિયલ વાહનોનું નિયમન: આ અધિનિયમ કમર્શિયલ વાહનોને નિયંત્રિત કરે છે, જેમાં તેમના માટે પરમિટ, ઇન્શ્યોરન્સ અને ટૅક્સ કલેક્શનનો સમાવેશ થાય છે.
7. પર્યાવરણ સંબંધી સમસ્યાઓ: પ્રદૂષણ નિયંત્રણ (પીયુસી) પ્રમાણપત્રોની જરૂરિયાત દ્વારા પ્રદૂષણ નિયંત્રણના મહત્વને દર્શાવે છે.
8. રોડ સુરક્ષા અને શિક્ષણ: આ અધિનિયમ જાગૃતિ કાર્યક્રમો દ્વારા માર્ગ સુરક્ષા વિશે લોકોને શિક્ષિત કરવાનો ભાર આપે છે.

આ જોગવાઈઓ રસ્તાઓ પર સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા અને ભારતમાં મોટર વાહનના કામગીરીને નિયંત્રિત કરવા માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવી છે.

નવા સુધારા મુજબ દંડ

આ 2019 માં અધિનિયમમાં રજૂ કરેલ કેટલાક દંડ છે:

1. જો તમારા વાહનને લાઇસન્સ વગર ડ્રાઇવ કરતું મળ્યું હોય તો રૂ.5,000 અને/અથવા કમ્યુનિટી સર્વિસનો દંડ.
2. રૂ.10,000 નો દંડ અને/અથવા જો પ્રથમ વખતના ગુના માટે દારૂ અથવા ડ્રગ્સના પ્રભાવ હેઠળ વાહન ચલાવતા જણાય તો 6 મહિનાની જેલની સજા. પુનરાવર્તિત ગુના માટે દંડ વધીને રૂ.15,000 અને/અથવા 2 વર્ષની જેલ.
3. સીટબેલ્ટ વગર ડ્રાઇવિંગ માટે ₹1,000 અને/અથવા કમ્યુનિટી સર્વિસનો દંડ.
4. રૂ.5,000નો દંડ, જો ફોન પર વાત કરતા અથવા વાહન ચલાવતી વખતે તેનો ઉપયોગ કરતા જણાય તો.
5. જો હેલ્મેટ વગર ડ્રાઇવિંગ કરવાનું જણાય તો ₹500 નો દંડ.

મોટર વાહન અધિનિયમ થર્ડ-પાર્ટી ઇન્શ્યોરન્સને ફરજિયાત બનાવે છે. ઇન્શ્યોરન્સ વગર ડ્રાઇવિંગના પ્રથમ વખતના ગુના માટે, કમ્યુનિટી સર્વિસ સાથે ₹2,000 અને/અથવા 3 મહિનાની જેલનો દંડ છે. પુનરાવર્તિત અપરાધો માટે દંડ ₹4,000 સુધી વધે છે.

ટ્રાફિકના નિયમોમાં કરવામાં આવેલ ફેરફારો

ભારતમાં ટ્રાફિકના નિયમોમાં રોડ સુરક્ષા વધારવા અને શિસ્તને સુનિશ્ચિત કરવા માટે ઘણા ફેરફારો કરવામાં આવ્યા છે. મોટર વાહન (સુધારા) અધિનિયમ, 2019, નોંધપાત્ર ફેરફારો કર્યા હતા:

1. વધારેલી દંડ: અપરાધીઓને નિરુત્સાહ કરવા માટે ઝડપ, હેલમેટ વગર ડ્રાઇવિંગ અને પ્રભાવ હેઠળ ડ્રાઇવિંગ જેવા ઉલ્લંઘન માટેના દંડમાં નોંધપાત્ર વધારો કરવામાં આવ્યો છે.
2. સીટ બેલ્ટનો ફરજિયાત ઉપયોગ: આ કાયદો સીટબેલ્ટના વપરાશ પર સખત બની ગયો છે, જો ડ્રાઇવરો અને મુસાફરો બંને માટે દંડ વસૂલવામાં આવ્યો છે.
3. પેટેડ્રિયન સુરક્ષા: ઉલ્લંઘન માટે નિયુક્ત ક્રોસિંગ અને સખત દંડ સહિત પથચારીઓને સુરક્ષિત કરવા માટે નવી જોગવાઈઓ ઉમેરવામાં આવી છે.
4. ગુડ સમરિટાન્સ માટે સુરક્ષા: અકસ્માતના પીડિતોને મદદ કરનાર સારા સમરિટનને કાનૂની સુરક્ષા પ્રદાન કરવામાં આવી છે, જે તેમને કાનૂની ઝંઝટથી બચાવે છે.
5. લાઇસેન્સિંગ અને રજિસ્ટ્રેશન: લાઇસન્સ અને વાહન રજિસ્ટ્રેશન મેળવવાની પ્રક્રિયા ઑનલાઇન પ્લેટફોર્મ સાથે સુવ્યવસ્થિત કરવામાં આવી છે, જેનો હેતુ વધુ પારદર્શિતા અને સરળતા માટે છે.
6. જુવેનાઇલ અપરાધો માટે વધુ દંડ: એવા કિસ્સાઓમાં જ્યાં જુવેનાઇલ ટ્રાફિકનું ઉલ્લંઘન કરે છે, તો વાલીને જવાબદાર માનવામાં આવે છે અને દંડ થઈ શકે છે.
7. ઇ-ચલાનની રજૂઆત: ઇ-ચલાન દ્વારા ટ્રાફિકના ઉલ્લંઘન માટે ડિજિટલ મૉનિટરિંગ રજૂ કરવામાં આવી છે, જે સરળ અમલીકરણને પ્રોત્સાહન આપે છે.

આ ફેરફારો ભારતમાં માર્ગ સલામતીમાં સુધારો કરવા અને અકસ્માતો ઘટાડવા માટે સરકારની પ્રતિબદ્ધતાને દર્શાવે છે.

તારણ

કારણ કે વાહનો અને તેમના ડ્રાઇવરોને તપાસ હેઠળ નિયંત્રણમાં માટે યોગ્ય નિયમનની જરૂર છે, આ અધિનિયમ આવશ્યક છે. તેથી યોગ્ય છે જનરલ ઇન્શ્યોરન્સ જો તમે તેની માલિકી ન હોવા માટે ભારે દંડ ચૂકવવા માંગતા નથી તો આ અધિનિયમ હેઠળ તમારા વાહન માટે પૉલિસી. ઇન્શ્યોરન્સ એ આગ્રહની વિષયવસ્તુ છે. લાભો, બાકાત, મર્યાદાઓ, નિયમો અને શરતો વિશે વધુ વિગતો માટે, કૃપા કરીને વેચાણ પૂર્ણ કરતા પહેલાં સેલ્સ બ્રોશર/પૉલિસી નિયમાવલીને કાળજીપૂર્વક વાંચો.

મોટર વાહન અધિનિયમ, 1988 સંબંધિત વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો

મોટર વાહન અધિનિયમ, 1988 ના ચાર ઉદ્દેશો શું છે?

મોટર વાહન અધિનિયમ, 1988 ના ચાર મુખ્ય ઉદ્દેશો છે:

1. રોડ સુરક્ષાની ખાતરી કરવી: માર્ગ સલામતીના પગલાંને નિયંત્રિત કરવા અને ટ્રાફિકના નિયમો અને વાહનના ધોરણોને લાગુ કરીને અકસ્માતોને ઘટાડવા.
2. ટ્રાફિકનું નિયમન: વાહન રજિસ્ટ્રેશન, લાઇસન્સ અને ટ્રાફિક નિયમોનું સંચાલન કરવા માટે, રસ્તાઓ પર સરળ પ્રવાહ અને શિસ્ત સુનિશ્ચિત કરવા.
3. પર્યાવરણ સુરક્ષા: વાહન ઉત્સર્જનને નિયંત્રિત કરવું અને પર્યાવરણને સુરક્ષિત કરવા માટે પ્રદૂષણના ધોરણોને અમલમાં મૂકવું.
4. અકસ્માત પીડિતોની સુરક્ષા: થર્ડ-પાર્ટી ઇન્શ્યોરન્સ દ્વારા અકસ્માતના પીડિતો માટે વળતર પ્રદાન કરવું અને અકસ્માતો દ્વારા થતી ઈજા અથવા મૃત્યુ માટે ક્લેઇમને સરળ બનાવવું.

મોટર વાહન અધિનિયમ, 1988 ના લાભો શું છે?

મોટર વાહન અધિનિયમ, 1988 અનેક લાભો પ્રદાન કરે છે:

1. રોડની સુરક્ષામાં વધારો કરવો: તે રોડ સુરક્ષા નિયમો અને ઉલ્લંઘન માટેના દંડને લાગુ કરીને અકસ્માત અને મૃત્યુને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
2. કાનૂની સુરક્ષા પ્રદાન કરવી: તે સુનિશ્ચિત કરે છે કે અકસ્માતના પીડિતોને થર્ડ-પાર્ટી ઇન્શ્યોરન્સ દ્વારા વળતર આપવામાં આવે છે.
3. પર્યાવરણ નિયંત્રણ: આ અધિનિયમ ઉત્સર્જનના નિયમો અને પ્રદૂષણ નિયંત્રણ સ્થાપિત કરીને ઇકો-ફ્રેન્ડલી વાહનોના ઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપે છે.
4. ટ્રાફિક મેનેજમેન્ટ: તે વાહનની કામગીરીનું નિયમન કરે છે અને માર્ગ શિસ્ત લાગુ કરે છે, ટ્રાફિકના પ્રવાહમાં સુધારો કરે છે.
5. સુરક્ષિત ડ્રાઇવિંગ પ્રથાઓને પ્રોત્સાહન આપવું: આ અધિનિયમ માર્ગ સુરક્ષા અને જવાબદાર ડ્રાઇવિંગ વિશે જાહેર જાગૃતિ લાવે છે.

મોટર વાહન અધિનિયમ, 1988 નો ક્લેઇમ શું છે?

મોટર વાહન અધિનિયમ, 1988 વ્યક્તિઓને રોડ અકસ્માતના કિસ્સામાં વળતર માટે ક્લેઇમ કરવાની મંજૂરી આપે છે. તે થર્ડ-પાર્ટી ઇન્શ્યોરન્સને ફરજિયાત કરે છે, જે સુનિશ્ચિત કરે છે કે અકસ્માતના પીડિતોને મોટર વાહનો દ્વારા થયેલા નુકસાન અથવા ઈજાઓ માટે વળતર આપવામાં આવે છે. આ કાયદો અકસ્માતના પીડિતો માટે કાનૂની સહાય પૂરી પાડવા માટે ક્લેઇમ ફાઇલ કરવા અને પ્રોસેસિંગ માટે એક ફ્રેમવર્ક પણ સ્થાપિત કરે છે.

ડ્રાઇવિંગ કરતી વખતે લેન કટ કરવા માટે મારે કેટલો દંડ ચૂકવવો પડશે?

મોટર વાહન અધિનિયમ, 1988 હેઠળ, લેન કટિંગ અથવા લેન શિસ્તના ઉલ્લંઘનની ગંભીરતાના આધારે ₹ 500 થી ₹ 1,000 સુધીનો દંડ થઈ શકે છે. આ દંડ સુરક્ષિત ડ્રાઇવિંગ પ્રથાઓને પ્રોત્સાહિત કરે છે અને લેનના ઉલ્લંઘન દ્વારા થતા અકસ્માતોને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.

શું મોટર વાહન અધિનિયમ, 1988 હેઠળ હેલ્મેટ વગર સવારી કરવી ગેરકાયદેસર છે?

હા, મોટર વાહન અધિનિયમ, 1988 હેઠળ હેલમેટ વગર વાહન ચલાવવું ગેરકાયદેસર છે . કાયદા અનુસાર રાઇડર અને પિલિયન પેસેન્જર બંને ટૂ-વ્હીલરની સવારી કરતી વખતે હેલ્મેટ પહેરશે. આ નિયમનું ઉલ્લંઘન કરવા બદલ દંડ ₹ 100 થી ₹ 1,000 સુધી હોઈ શકે છે, જેમાં પુનરાવર્તિત અપરાધીઓ માટે સખત દંડ થઈ શકે છે. આ કાયદોનો હેતુ ટૂ-વ્હીલરના અકસ્માતોમાં માથાની ઈજાઓ અને મૃત્યુને ઘટાડવાનો છે.